Dlaczego realizm nie jest tak całkiem zbędny.

Szanowni!

Ależ mnie rozkmina naszła! Wskutek ostatnich paru dyskusji musiałem sobie, wewnętrznie, sformułować myśli na temat realizmu w RPG. Jasne, niby jakieś tam przemyślenia już miałem, miałem też jakąś wypracowaną praktykę prowadzenia, jednakże nigdy nie przysiadłem nad zebraniem tego do kupy.

Bo generalnie realizm mi nie przeszkadza, może być, ale nie jest jakimś świętym Graalem do którego dążę. Zawsze myślałem o sobie, jak o kolesiu, który najwyżej stawia zabawę i jeśli coś staje jej w poprzek, to jest zbędnym balastem, którego należy się pozbyć.

Temat jest bardzo ciekawy i dość często wypływa w dyskusjach. Często pojawia się na PIPZwRPG, a najzagorzalsi  obrońcy tego realizmu lądują na różnych szyderczych profilach. I nie bez przyczyny w sumie, bo w jego imię popełniają niejedną erpegową bzdurę i fabularna patolę – wiecie, POZNAJCIE KOSZMAR STAREGO ŚWIATA, NAPIŁEŚ SIĘ WODY, UMIERASZ NA CHOLERĘ, KOLKĘ STOLCOWĄ I ZAPALENIE OTRZEWNEJ!!! NIE MÓWIŁEŚ, ŻE WYCIĄGASZ ZAWLECZKĘ!

Jednakowoż w pewnym momencie zdałem sobie sprawę, że realizm ma swoje plusy – i to dość istotne. Tylko nie należy używać zwrotu „to jest realistyczne” jako świętego zaklęcia służącego uwalaniu postaci graczy.

Bo widzicie, realizm ma swoją siostrę. Nie zawsze występują razem, jedno może istnieć bez drugiego, ale często pojawiają się razem. Ta siostra to wiarygodność.

(Disclaimer - zadkochron - to moje prywatna opinia, ale przemyślana. Nie czuj się pouczany, ani zmuszany.)

O wiarygodności

Wiarygodność naszej opowieści to strasznie ważna i bliska mi sprawa.
Dzięki niej umiem zawiesić niewiarę i poekscytować się naszą sesją.
To ona właśnie sprawia, że fabuła, którą sobie wspólnie wszak tworzymy, ma sens i da się w nią uwierzyć. Osobiście lubię porównywać sobie wiarygodną sesję do Hollywoodzkiego blockbustera – rozumiecie, ktoś w Fabryce Snów postanowił opowiedzieć jakąś historię – ona może być śmieszna, łzawa, może być na poważnie, albo może być jawną bzdurą. Hicior niejedno ma wszak imię. Zupełnie jak sesja. I podobnież jak sesja RPG, tak i Hollywoodzka opowieść musi być wiarygodna. W pewnych ramach.

Wiarygodne zaś jest wszystko to, co nie uderza w naszą historię. Powiedzmy zatem, że co innego jest wiarygodnego w Dunkierce, a co innego w Lidze Sprawiedliwych - ona też jest wiarygodna – w ramach przyjętych założeń.

Czy Liga Sprawiedliwych jest realistyczna?

Oczywiście! W obrębie swojej konwencji.

O konwencji za chwilę. Wróćmy do wiarygodności.

Jeżeli na sesji pojawiają się jakieś niepasujące elementy, to biją one w wiarygodność całej historii. Przypominają nam o tym, że jesteśmy tylko bandą nerdów siedzących przy stole (być może w piwnicy), a to wszystko nie dzieje się na prawdę. Zmuszają do odwieszenia naszej niewiary. Weźmy takie Apocalypse World (kapitalna gra swoja drogą) – tam Vince Baker wprost mówi – postaci mają zachowywać się jakby były prawdziwe, mają mierzyć się z realnymi problemami, npce mają być prawdziwi – bo to właśnie jest siłą tej gry - jeżeli w tej sytuacji zaczną nam pojawiać się jakieś bzdurne elementy, to jak mamy zaangażować się w taką sesję? Jeżeli robimy romansidło w 7th sea, z miłosnym rozdarciem, pasją, rządzą zemsty i takimi tam innymi rządzami też, to elementy slapstickowe uderzą nam w historię – jakże mamy się zaangażować, jeśli co i rusz na sesji będą nam pojawiać się elementy mówiące o tym, że to bzdura. Jedyne odstępstwa od realizmu na które bym poszedł to te, dopuszczalne przez konwencję (i  mechanikę). O konwencji za chwilę. O mechanice też zresztą.

Kontynuując moje filmowe porównanie – kiedy wprowadzam jakiś element do sesji myślę o tym, czy w analogicznym filmie by taki motyw przeszedł – bo hej, ja tam jestem tylko brodatym nerdem grającym w erpegi, ale wytwórnia kładzie na film grube siano, więc pewnie analizują sobie bardziej co przejdzie, a co sprawi, że publika się zirytuje. Weźmy przykład z którym jestem na świeżo – nowe 7th sea. Tam, wedle zasad, nie ma znaczenia, czy bijesz frajerów szablą, mieczem czy gołą pięścią. Nie ma różnicy, czy Twój wróg jest w zbroi, czy świeci gołym zadkiem. Czy jest pieszo, czy na koniu. Czy stoi, czy szarżuje. Bo konwencja filmowa nie rozmienia się na porównywanie statsów broni – więc i w grze nie pojawiają się statsy ekwipunku. Wyobraźmy sobie zatem, że na 7th sea prowadzimy coś w klimatach Trylogii Sienkiewicza (która jest bardzo bliska tej grze). I tam dochodzi do walnej bitwy – i wśród husarzy zaplątał się zapijaczony mistrz pięści. I składa tych husarzy piąchą i łokciem. Oni szarżują z kopiami, a on ich kładzie dziesiątkami. Roznosi ich plaskaczami! Mechanicznie sytuacja ta jest w 100% prawilna, ale fabularnie wyjdzie straszny slapstick – choć zgodne z zasadami, to jednak niewiarygodnie.

Realizm w tym wypadku chroni wiarygodność.

Czy to, co jest wiarygodne, musi być jednocześnie realistyczne? Moim zdaniem – w obrębie konwencji – tak.

O właśnie – w obrębie konwencji. Konwencja płaszcza i szpady jak z przykładu powyżej, aż takiej bzdury nie dopuszcza (nie mówcie Wickowi). Ale z drugiej strony w jakiejś grze wuxia mistrz pięści i łokcia skaczący wśród szarżujących konnych gwardzistów byłby nie tylko akceptowalny, ale wręcz mile widziany. 

Obiecałem Wam wcześniej, że do konwencji jeszcze wrócimy.

To teraz.

O Konwencji

Wiadomo, jej wpływ w kontekście realizmu i wiarygodności jest niebagatelny.

Przykłady będzie można mnożyć – co innego dopuszczalne jest w grim and gritty fantaziaku, co innego w heroicu. Wiemy to.

Tutaj obowiązuje, moim zdaniem, zasada że konwencja to tak naprawdę katalog dopuszczalnych odstępstw od normy (od tego, co realistyczne). Jeżeli konwencja jakiegoś elementu sama z siebie nie zmienia, to zostaje po realistycznemu. To strasznie ważne – bo konwencja to jest właśnie baza porozumienia wszystkich grających. Gracze deklarując swoje działania opierają się na niej (jeśli ją czują) i zasadach (jeśli je znają, a – niech mnie diabli – lepiej żeby znali), jednak we wszystkich pozostałych, nieuregulowanych, kwestiach opierają się na zdrowym rozsądku – czyli na tym, co realistyczne właśnie.

Ciocia May może mniej.

Zwróćcie uwagę, że często konwencja traktuje realizm wybiórczo – taka np. konwencja superbohaterska – Spider-man może sobie wypaść przez okno i nic mu się nie staje, ale takiej cioci May już tego nie polecam. Bo to dalej nasz świat, z naszą fizyką, ale przy założeniu że jak pogryzie Cię napromieniowany pająk, to ona obowiązuje… no jakby słabiej. Ciebie. I tylko Ciebie (i Tobie podobnych cudaków).

Ale wszyscy to wiedzą, zgadzają się i przez to możemy opowiadać historie o tym jak Peter Parker chodzi sobie po ścianach, a potem deklaruje miłość do Marii Janiny – i samo chodzenie po ścianach w ten element romantyczny nie uderza.

Bo wyraźnie zarysowana konwencja pozwala nam zawiesić niewiarę w to, co nierealistyczne.

Rzekłbym, że realizm do defaultowe ustawienie – zaś konwencja to właśnie to, co pozwala nam sobie od tego realizmu odejść, bez bicia w wiarygodność. Czy w filmie płaszcza i szpady wpadnięcie do lawy zabija? Nie znam przykładów na to, że jest inaczej, więc uznałbym, że tak.

A w filmie superbohaterskim? A to już zależy kogo. Zwykłasa – tak. Bohatera – być może tak. Superłotra? Pewnie nie, te łobuzy zawsze potem wracają.

O zasadach

Oczywiście, w przypadku gier fabularnych dochodzi nam dodatkowy, prócz konwencji, czynnik określający co można, a co nie – są to reguły. W dobrze zrobionej grze temat (w sensie konwencja) i zasady pasują do siebie, więc nieszczególnie jest się czym przejmować – a przynajmniej tak powinno być. Są jednak gry, które albo piją do realizmu (błota i jesieni), albo też dorobiły się takiej renomy wbrew intencji twórców, a mechanika nawet realistycznej nie udaje. Wtedy mamy dysonans na sesji – MG stara się utopić bohaterów w błocie, a wedle mechaniki można dostać postrzał z armaty w potylicę i nic sobie zeń nie robić. Znamy takie gry? Oczywiście!

Można i w drugą stronę – niby gra to horror, gdzie biją nas potwory, ale okazuje się, że jest to d20 (w wersji 3.0), rozwój postaci jest levelovany i na 6 poziomie możesz zjeść pocisk moździerzowy i położyć się w ogniu, poczekać aż wybuchnie. I przeżyć. Ponieważ wydaliśmy grę na d20, bo akurat była moda, a licencja była za darmo. Oto nasz środkowy palec, zrobisz coś z tym?

Co wtedy?

Ja uważam, że w tej sytuacji pierwszeństwo mają zasady – konwencja jest umowna i niedopowiedziana (bo być może oglądaliśmy inne filmy o piratach), a zasady są jasne i jawne.

Ale uważam, że dobrze zrobiona gra to taka, która robi to, co obiecuje.

 Jaki morał z tego podrozdzialiku?

Ano taki, że w dobrych grach temat pokrywa się z mechaniką. I najlepiej grać w dobre gry. Natomiast w złych grach konwencja sobie, a reguły gry też sobie – i albo najlepiej taką grę odpuścić, albo… no dopasować jedno do drugiego. A jak?

Najłatwiej jest usiąść z graczami i przed sesją pogadać o tym, czego sobie obiecujemy po danej grze, czego się trzymamy, jaki efekt chcemy uzyskać, jakie działania są skrajnie niepożądane, z czym nie chcemy wyskakiwać itd. Jak z wspomnianym wcześniej nowym 7th sea i biciu husarzy kolanem - trzeba się zebrać i powiedzieć - słuchajcie, niby wedle zasad się da, ale jeśli teraz zgodzimy się, że tego rodzaju akcje nam nie pasują, to na sesji nie będziemy ich wprowadzać - ani MG ani gracze. Zgoda?

Warto o tym pogadać – bo warto unikać spięć na sesji. To samo dotyczy sytuacji, gdzie gracze tak naprawdę nie wiedzą, czego się spodziewać – niby wszyscy umawiają się na postapokalipsę, ale postapo z Apocalypse World, Stalkera i z Hell on Earth Reloaded to trzy różne sprawy.

Można i w drugą stronę -  można dostosować mechanikę do konwencji – ja wiem, że w Internet ach wielce beka, lol, a czasami nawet roftl z kolesi opracowujących własne zasady domowe. Mnie tam zagadnienie nie bawi – jak dostałeś produkt, który robi coś innego niż obiecuje, to niewiele więcej Ci zostało. Zwłaszcza, gdy idzie o zwykłą, mainstreamową grę, gdzie zmiana pojedynczych rozwiązań nie wywala Ci w kosmos całego modelu rozgrywki, prawda?

Oczywiście, widziałem i narzekania na  Truciznę, że nie jest Piratami z Karaibów (bo piraci to piraci, no nie? Co może pójść nie tak? Po co drążysz temat?), ale to już trochę inny casus.

Mamy też gry, które mechanikę mają bardzo uproszczoną. Taki Black Hack (fajny swoją drogą), albo gry stricte OSRowe (bo Black Hack nie jest aż tak 100% OSR) - tam podczas eksploracji dziczy, czy innego loszku gracze oczekują, że oprzemy się na tym, co rozsądne. Nie ma umiejętności rozbrajania pułapek (a jak są, to fani gatunku kręcą nosem - jak w Lotfp), nie ma umiejętności survivalu - więc w dziczy, czy w loszku radzisz sobie na zdrowy rozsądek - jak rozbić obóz, żeby nas w nocy nie zalało? Jak sprawdzić, czy owoce są jadalne? Jak rozbroić pułapkę?
Zdrowym rozsądkiem.
A on bierze się z naszego przekonania, o tym, co jest realistyczne.

No i na koniec – mamy jeszcze wszelkie gry o realistycznej konwencji. Takie, które swój fun budują na próbie emulowania rzeczywistości. Ok, nie są modne obecnie (bo współcześnie, to ma być epicko raczej), ale w sumie jak ktoś ma ochotę pograć sobie po realistycznemu, to można. Jasne, że reguły zawsze będą jakimśtam uproszczeniem, ale i tak można próbować.

Ej, ja to bym chciał zagrać sobie kiedyś w jakieś poważne drugowojenne historie. Albo w takiego Twilighta. Albo jakieś robinsonowskie survivale. Wiadomo, że w takiej sytuacji realizm staje się specjalnie chronioną wartością. Bo wtedy cała ekipa nastawia się właśnie na mocne osadzenie w rzeczywistości, nawet kosztem widowiskowości, czy przeżywalności – każdemu wedle gustu.

O kręgu oczekiwań

Ostatnio czytałem kilka esejów o technikach improwizacji w RPG. Fajny temat swoją drogą.
Był tam też tekst o korzystaniu z technik improwizacji teatralnej - tak, wiem, jak słyszę w jednym zdaniu RPG i teatr, to mi się włączają syreny alarmowe, a sam, wraz z całą rodziną, biegnę w stronę wyjść ewakuacyjnych - bo wiadomo, ze zaraz zacznie się udowadnianie, że RPG to "coś więcej" niż rozrywka i będzie spór o liczbę ofiar.
Ale to nie ten przypadek - tu jest konkret. Generalnie ta technika wygląda tak - ilekroć MG lub któryś z graczy wprowadza nowy element na sesję - to jest jakby oferta. Nie powinno się jej olewać - powinno się ją przyjąć i na niej dalej budować (yes and...) - rozwijać i dokładać do niej.
- gdy wychodzisz z knajpy, zabójczyni już na ciebie czeka
- Tak! I ja rozpoznaję w niej moją byłą narzeczoną!
- Tak! I ona rozpoznaje ciebie! I krzyczy! Don Hernando, czekałam na ten moment, od kiedy zostawiłeś mnie samą przed ołtarzem!
- Tak! I ja padam na kolana, patrzę jej w oczy i mówię - musiałem to zrobić, by cię chronić Dona Margaritta! Musiałem zniknąć z twojego życia. To nie moja wina, na miły Bóg!
(Wyszło jak scena z Carrie Fisher i z Belushim w Blues Brothers).

It wasn't my fault! I swear to God!

I właśnie - oferty nie powinno się odrzucać. Jest to nieuprzejme. No chyba, że pochodzi ona spoza naszego kręgu oczekiwań.

I tu wracamy do dzisiejszego tematu - do realizmu, konwencji i wiarygodności.
Krąg oczekiwać bowiem, to zbiór akceptowalnych elementów, które można sobie wprowadzać w ramach improwizacji. Żeby nie było tak, że umówiliśmy się na realistyczną sesję wojenną w Wietnamie, rok 1968, a tu ktoś mówi, że wyskakuje do was trójka clownów.
Wtedy wszyscy gracze mają prawo odwrócić się do pomysłodawcy i powiedzieć - Zbyszek, wiesz co? To okropny pomysł. Nie ma tam żadnych clownów! To na pewno herbata, to co masz w kubku?
Dlaczego?
Ano dlatego, że clowny nie są w kręgu oczekiwań podczas sesji wojennej w Wietnamie w 1968!
A skąd wiemy co w kręgu oczekiwań jest? Przecież nie ustaliliśmy przed sesją każdego możliwego tematu - nie ma tek, że Posiedzenie XXVII - Temat dostępności clownów podczas planowanej sesji wojennej.
Krąg oczekiwań powstaje w oparciu o wspólne przekonanie o tym, co jest wiarygodne - a zatem albo realistyczne, albo dopuszczalne konwencją, albo prawilne w myśl zasad gry.

Okej. Tak krążyłem od zagadnienia do zagadnienia, ale pozostaje wniosek końcowy.

Primo: Realizm jest ważny i potrzebny.

Osobiście uważam, że wszelkie odejścia od niego powinny być w jakiś sposób umotywowane – mechaniką, konwencją, umową grających – tego rodzaju powodami.

Musimy bowiem pamiętać, że oceniając sytuację w świecie fikcji wszyscy będziemy najpierw bazować na realizmie – bo w nim żyjemy od dnia naszych narodzin. Jeśli nie mamy powodów, by uważać, że w danej grze świat działa inaczej, to jako bazę przyjmiemy naszą własną, prywatną rzeczywistość (lub wyobrażenie o niej – bo nie zawsze słusznie oceniamy co jest realne, a co nie – ale to temat na kiedy indziej i dla kogoś mądrzejszego niż ja). A zatem, dla komfortu wszelkich uczestników sesji i kwasów uniknięcia, dobrze sobie sprawę wyjaśnić.

Czasami wystarczy powiedzieć – okej, to są Gwiezdne Wojny – i każdy już wie jak działa realizm w tym uniwersum. Czasami trzeba jednak się dogadać.

Secundo: Łamanie reguł realizmu bez powodu (takiego jak któryś z powyższych) i bez ostrzeżenia bardzo poważnie grozi wiarygodności naszej sesji.

Dla mnie wiarygodność to ważna sprawa, nie chciałbym z niej rezygnować bez powodu. Lubię wspólne tworzenie historii, które są fajne i sądzę, że wyjątkiem nie jestem, prawda?
Ale wymagają one zawieszenia niewiary - a o to łatwiej, gdy siedzimy w ramach wyznaczonych przez konwencję, reguły i nasze prywatne przekonanie o tym, co wiarygodne.